Rolwolken, shelfclouds en wallclouds
Sommige wolken zien er imposant uit en kondigen zwaar weer aan.
Sommige wolken kondigen zwaar weer aan en als je ze ziet, kan je maar beter een veilig heenkomen zoeken. Het zien van een wallcloud, shellfcloud of rolwolk is voor veel mensen zeer indrukwekkend. De laatste tijd viel het ons op dat sommige liefhebbers de verschillen tussen deze wolken niet helemaal goed kennen. Niet alleen wat hun kenmerken betreft, maar ook daar waar het om hun ontstaanswijze gaat. De term rolwolk is in de Nederlandse taal over het algemeen wel bekend, maar de vertalingen van shelfcloud en wallcloud minder. Sterker nog, voor de wallcloud is er eigenlijk geen Nederlands woord. Om maar niet teveel Engelse woorden te gebruiken in dit verhaal, noemen we deze wolkensoort voortaan muurwolk. De letterlijke vertaling van shelfcloud is plankwolk, maar visueel gezien is kraagwolk of wolkenkraag meer op zijn plaats en derhalve zullen we deze vertaling gebruiken.
Een schematische weergave van het ontstaan van arcuswolken. Koude lucht die uit de bui wordt geblazen, dwingt warme en vochtige lucht aan de grond om op te stijgen die daardoor condenseert. Bron: Meteo Consult.
Een muurwolk ontstaat niet door outflow, maar door inflow. Deze wolk ontstaat dan ook op een andere plaats. Bron: internet.
Twee familieleden
We beginnen met de rolwolk en de kraagwolk. Deze twee zijn eigenlijk familie van elkaar. Ze vallen onder het wolkentype dat de wetenschappelijke naam ‘arcus’ heeft gekregen. Tussen beide wolken zit een belangrijk verschil. De wolkenkraag zit namelijk aan een onweerswolk vast, terwijl een rolwolk er vooruit is gelopen en helemaal los zit van de wolk. In de praktijk komt de rolwolk veel minder vaak voor dan de kraagwolk.
De ontstaanswijze van beide wolken is eigenlijk dezelfde. Ze komen voor op de plaats waar koele lucht uit de wolk wordt geblazen. We noemen dit outflow. Eenmaal aan de grond verspreidt de koude lucht zich over het aardoppervlak. De warme lucht voor de bui aan de grond wordt vervolgens gedwongen om op te stijgen. De koele lucht is immers zwaarder. Op hoogte koelt de warme en vochtige lucht af. Hierdoor loopt neemt de luchtvochtigheid toe en komt het na verloop van tijd tot condensatie. Daarmee is een rolwolk of kraagwolk geboren.
Het verschil tussen een rolwolk en een kraagwolk is niet bij iedereen bekend. Dit is een kraagwolk, hij zit immers aan de onweerswolk vast. Foto: archief
En nog een mooi plaatje van deze fraaie wolk. Foto: archief.
De muurwolk
De muurwolk komt op een totaal andere plaats voor. Dat is ook niet gek, want in tegenstelling tot de arcuswolken, ontstaat deze wolk op de plaats waar lucht de bui in wordt gezogen. Hij ontstaat dus niet bij de outflow, maar bij de inflow van een onweerswolk. De lucht die omhoog gezogen wordt, is (deels) afkomstig uit de gebieden waar neerslag valt. Diezelfde neerslag is verantwoordelijk voor het afkoelen van de lucht. Daarnaast is de lucht erg vochtig. Bij het opstijgen koelt deze niet alleen verder af, het komt ook snel tot condensatie, waardoor er een verlaagde wolkenbasis ontstaat. Een deel van de wolk hangt dus lager dan de rest. Bij voldoende windschering (het veranderen van de windrichting en –sterkte met de hoogte) gaat een muurwolk om zijn eigen as draaien. Als dit gebeurt, is dat een teken dat er een tornado kan ontstaan. Gelukkig komt dit in Nederland niet vaak voor.
Deze wolken komen het meest voor in Amerika. Foto: archief.
Maar ook in Nederland wordt deze wolk soms waargenomen. Foto: Michiel de Vries.
Verschil tussen kraagwolk en muurwolk soms moeilijk zichtbaar
In de praktijk blijkt dat het verschil tussen een kraagwolk en een muurwolk niet goed te zien is. Als een muurwolk roteert, dan is het verschil tussen beide wolkentypen wel duidelijk. Helaas is dat echter niet altijd het geval. Zelfs ervaren spotters hebben hier moeite mee. Ook getrainde mensen in Amerika, die speciale cursussen op dit gebied hebben gevolgd. In de VS worden mensen hier speciaal voor opgeleid omdat deze wolkensoorten daar vaak voorkomen.
Ervaren wolkspotters kijken daarom nog naar iets anders om vast te stellen of het een kraagwolk of muurwolk betreft. Zo beweegt een kraagwolk zich bij het neerslaggebied van een onweerswolk vandaan, terwijl een muurwolk op dezelfde plek blijft hangen. Het is dus belangrijk om even te blijven kijken en te observeren hoe de wolk zich ten opzichte van de neerslag beweegt.